Автор: Хамхой Дауд
Г1алг1ай эздел
Г1алг1ай эздел дувца велча, деррига вахар дувца деза х1ана аьлча, саг сакхетамча венача хана денз из венна д1авалалца цун из леладе дезандаь. Эздел долаш волча сагах оалаш да. Эздий ва из аьла санна - аьле! Кхы оалаш да, "Эздел долчча - сабар да, - сабар долча - денал да. Эзделаца дувзаденна дуккха а да г1алг1ай кицаш. Эздел яхача деша вай ма1ан дича. Эздело йоах вайга, эзе, дисте, уйла йий де 1айха хьа мел дер. Т1аккха мара нийса хургдац 1а хьа дер, яхалга да из." Г1алг1ай дукхаг1а мел дола дешаш, 1а д1а уйла йича, хьона хьехам беш, нийсаг1а бола вахар никъ малаг1а ба хайташ, эзара шера метто литта хьа доаг1аш да. Эздел вай хьайица вай ц1аг1ара хьадоаг1а. Вай сакхетамчу даьхкача нанас хьех вайна, вай мишта даха деза, наха юкъе мишта хила деза, фу леладе деза, малаг1а никъ лаца беза. Ший да - нана, воша - йиша, даь -йиша, даь воша, наьна - йийша, наьн - нана, даь - да, лоалахои юртара нах, мехкара нах мишта ларх1а беза. Кхы а дуккха х1амаш доаг1а эздела юкъе. Наьнаца леладе деза эздел. Ший нана езар, цун сий дар цо шийга яхар дар, наьна юхь ца йоагаяр, ший нанна балха така новкъостал дар. Нана цамогаш хуле, цунна дола дарба лахар, къоанала къалйиссача цунга дика хьожаш, хилар вай массане декхар да. Даьла Элчано аьннад: - наьна когашта к1ала йоал хьона, хьа Ялсмале аьнна. Наьнал дезаг1а леладе дезаш х1ама дац укх дунен чу. Вайга эггара хьалха укх лаьтта ког боаккхийтар, вай лела 1омадаьр Нана я. Наьна б1аргашца дайнад вайна дуне. Нанас кхеду вай, ший деча, ший кулгий, й1овхало яле. Дуненчу ше йоаккха ха, вайха дог лазаш йоакх нанас. Даар, могар, дувхар, шийна кходеш, ший дезалхочоа дут нанас. Ший наьна сий ца дер, цо яхар ца дер а сона саг ва ала могаргдац. Наьна санна лерх1ам бе безаш ва да а. Да везаш сий деш хьо ца хуле наха сий дергдац хьа, Далла везаргвац хьо. Даьца эхь, эздел, сабар хила деза массахана. Даь юхь е еза, хьайга яхар де деза, беча балха уллув хила веза. Дас хьайга х1ама хаьттача, сабарца жоп дала, деза. Да хьа чу ваьлча нийсса ура этта маг1а баьрче дикаг1а йола моттиг д1аяла еза. Г1алг1ай 1аьдалех даьца 1охайна во1о, йо1о, несо х1ама дуаш дац. Да волча ц1аг1а аркъала ухаш белаш хилац дезал, сакхетача баьнна боккха хилча из хоза дац. Керта кий йоацаш, дег1 дерзана б1арга вайташ хилац дезалхо. Дас къамаьл деча хана, юкъе лелхаш, ший дар дувцаш хилац дезалхочо. Дас даь хьехар д1аэцаш хул дика дезалхочо. Во хьехар дергдац цо, х1ана аьлча дас ший дезалхочо во хьехар дергдац, воча новкъа воаккхаргвац, дика дар мара аргдац. Ший корта ца бовзачоа, когаш бовзаргбац яьхад вай даьша. Даьга ла ца дувг1ачоа ше малув ховргдац, ший дай малашб ховргдац, ший гаргало йовзарьяц, кхычоа д1ахьеха ховргдац, ше 1омадаьр, шийна ховр мара т1ехьенна д1ахьеха йиш яц. Эхь - эздел, сабар, денал, яхь, вай даьгара 1омаду вай, цун оамал г1улакх, вайца даха дусс. Нахаца 1имерза хилар, гаргало лерх1ар, дика, во нахаца декъар, лоалахошка, юртахошка, мехкахошка во деча оарцаг1валар, деха веначоа хьайга дар кхо ца деш д1адалар, ца могаш метта улачунга хьажа вахар, хьаьнала къахьегаш хьай дезал кхабар, царна дика хьехар деш дезал кхебар - из деррига даьгара 1омаду вай. Хьаша - да ларх1ар, тешаме доттаг1 хилар хьона улув ваьннача, новкъа воде, хьайца вог1ачунна дика новкъост хилар, наькъа хьовзам хилча из к1алвита д1аг1оргвоацаш кхыча къаман юкъе, ваха лела хье нийсвелча цу къаман 1адат ларх1ар, цу къаманца тарвола хьажар. "Селий вордат1а хайча, Селий зурма лакха" яьхад вай даьша. Хай зурма йицье яхилга дац из, тарвала ха яхилга да из.
Вешийцара эздел
Воша хьол воаккхаг1а вале, цо хьайна ду хьехар хьаэцар, цун сий дар, шоаш цхьаь дале а, наха юкъе дале а. Хье ваг1ача ц1аг1а из хьачу ваьлча хьалураэтта из маг1а ваьккха 1охоавар, цунга хьажар, даа мала оттадар, цунца 1и мерза хилар, тийша болх боацаш дог ц1ена хилар. Хье г1улакха вахийтача чехка из г1улакх даь юха вар, из цхьанна а хана цунна харц ца лер, фуннаг1а т1акхоаче а цун га доаккхаш хилар. 31амаг1а вола воша вале, цох къахеташ хилар цунна нийса хьехар дар, адамий оамал цунна хьехар. Доттаг1чунца, новкъостаца, юртархочунца малаг1а никъ лелабе беза, цунна д1ахьехар. Эздел, г1улакх, сабар хила дезалга дувцар. Деша ваг1аш дика деша дезалга. Балха вале дика болх бе безалга. Миччахьа воде а нахаца тарвала везалга. Хало т1аеча сатоха дезалга, цунна хьалха дахар. "Воша веший - хьу берза" яхад вай даьша. Цо даь дика во а хьайга кхоачилга ха деза хьона. Ший нана, йиша, наьна йиша, даь йиша ше - массе бола кхалнах лерх1аш хила везалга. Вешийца санна, даь веший во1аца хила деза аз дувца г1улакхаш лорадеш. Даь веший къонгий, мехкарий, шучий, мохчий, ноанахой боча лелабе беза вай.
Ца хьоадича даргдац
хьаьшашцара эздел
Г1алг1ай къаман даиман хиннад хьаша да лоарх1аш. Хьаьшийна лаьрх1а латташ хиннад ц1а, хьаша веча хьаьна, мерза шу оттадеш хиннад; Юрта мел вар хьагулвале, доккха ловзар оттадий сакъердаш хиннад. Кхаь ден, кхаь бусс, цунга хаттар деш хиннадац ше хьа ца аьлча ше лелабу никъ. Нагахь санна хьаша да воаг1ача хана фусамда ц1аг1а веце, фусам нанас, чу боахаш хиннаб хьаший, чу довла оалаш хиннад фусамда укх сахьте чукхоачаргва вайна оалаш хиннад, кийча йола тух-сискал 1ооттаеш хиннай. Т1ехьаг1а юхава безам хургболаш хьаша совг1аташ а дале новкъа воаккхаш хиннав безаме. Къам бе доацаш, моллаг1а къаман, из хьаша вале а цхьатарра лоарх1аш хиннаб г1алг1ай! Шоаш болча вена хьаша б1арга са санна лоравеш хиннав г1алг1аша, из леш а хиннав шек ца волаш цунна во ца хилийта. "Хьаша ца везар - Далла везац", оалаш да г1алг1аша. Эздий г1алг1ай къам массехана а хиннад хьаьший сийдеш, иштта хургда дуне мел латт.
Уц - ц1аьшцара эздел, къаьстта лорадаьд, г1алг1аша массехана х1ана аьлча уц - ц1ай ба а ба бехке нах. Шой з1амгсаго дог доаха йо1, хьан - малий хайначул т1ехьаг1а, цкъа, шозза, кхозза нах а бахийте ехаш хиннай саг.
Йо1 езаелча з1амсаго, из йо1 йолча даьшца, йи1ий ноанахошца, юртахошца, йи1ий, эздий оамалашца - ший дика г1улакхаш д1ахьокхаш хиннад. Водаш уж нийсбелча киса кховдаш хиннав з1амсаг, уст-йижарашта кегий хьамаш эцаш хиннай. Новкъа болхаш нийслой уж бига беззача д1абугаш хиннаб. Шой юрта нийсбелча шоашцига чу а биге хьаьший беш хиннаб царех. Йо1 йолча даьшта шийца дика ц1и йоаккхийташ д1ахозийташ хиннай. Йо1 йолча даьша з1амсаг юртахошка, лоалахошка хоатташ а хиннав. Тахан а хоатташ оамал я. Харцахьа лелача, воча з1амсагага, д1а а луц йо1. Эздел, г1улакх, сабар долаш хьаьнала къахьегаш, нахаца тарвала ховш, наха, мехка, накъаволаш хила веза г1алг1ай з1амсаг. Т1аккха йиш хургъя цун мичча а хана, майрра моллаг1ча коа, шийна саг еха нах бахийта.
Духхьашха нус гучаяккха болхаш, хьош хиннад 1а1а, дошо г1оз е г1алкхаш, кач олла дошо хьайкал (жай), кхы дола совг1аташ, масала гурмали, йовлакх ишт. кх.д. Г1алг1ай яхь хиларах наха нийсса хила г1ерташ деш хиннад уж совг1аташ, дале а торо дикаг1а йолчо, совг1аташ дукхаг1а а, маьха дезаг1а луш хиннад. Шийгара несо а луш хиннад, з1амига совг1аташ, тхьамка чулеладу ц1ораш (т1ормигаш), сахьата, тепча, инзаш, пезгаш, палчакхаш. Уж ше яр несо ше хьаяь, eгa а хиннай. Цул совг1а цхьацца мерех хьекха йовлакх а хиннад цу совг1аташца. Совг1аташта юкъе геттар деза лоарх1аш хиннад дуфи далар.
Нускала бийса йиллача, юртарча, гаргарча, кагирхоша, мехкараша кийчо еш хиннай, саг йоаг1ача сакъердара, хьалххе а белгалъеш хиннай, деша говза, метта шаьра йола йо1, иллеш - яппараш ала. Деша совле яьккха деш хиннад из, наха сакъердам бе. Из тайпа х1ама вайна юкъера д1адаьннад ткъестлаг1а б1аьшаре кхоачалуш, т1къоалаг1а б1аьшаре д1айолалуш. Замей мехкарий, кагийча нахаи, фусамера мехкарий фусамерча кегийча наха е в1аший духьала отташ хиннаб, бегашта зоахалолаш дувцаш. Цу йиъъе тоабан ши - ший тхьамада хиннав. Нускал кечдеча юкъа, кагийча наха в1аший дог - безам эцаш эздий бегаш беш, говза хаттараш а деш, бегашта зоахалолаш а дувцаш ха йоаккхаш хиннай. Из тейпа х1ама 1980 шерашка д1адаьлар мехко яьча ва1адаца. Замешта юкъера воаккхаг1чунга, къонаха юха йоалае алал тхона, шой кегийча нахага, из хиннад говр хьовзаейтал тхона яхилга. Т1аккха дикаг1а ховча з1амсаго говр хьовзаеш хиннай, ши циск в1ашаг1латтал мара доацача готтача коа, из йисте ваьлча цунна баркал а аьле. Юха а оалаш хиннад, замей мехкарий тхьамадага йи1иг цхьа ладувг1а йиш лакхийте самукъа даккхийтал тха аьле. Дуккха ловцаш а да нейца доахаш. царех ца1 ба "Эздийча тайпана эздий найц хилва хьох аьле. Цхьаькха да укхаза дувца дезаш. Замеш коа д1ачубаьлча коа 1охайша баг1аш боаккхий нах хулаш хиннаб, кагийча наьха тхьамада оалаш хиннад - мехкарий тхьамадо дехар деш хиннад, боаккхийча наьха тхьамадага халха вала аьле. Из халха воаккхаш а хиннав, из халха ваьнна ваьлча ловзар д1адоалаш хиннад, д1адерзадеш. Ловзар д1ахьош, ловзара доал деш, йиший во1 вале а е найц вале цхьа з1амсаг хиннав цу коа. Иштта хоза хиннад хьалхаг1а, йо1 яхар-яр.
"1а такханза 1аьхар мо, з1амига я хьо. Доаккхача хьаькъала да хьо хиннаяцар, аьнна хьона бехк т1акхоачийтаргбац оаха, ховча хабар а дийца, ца ховча дош а дийца. Дешах даьри а даь, оапех ахча а даь. Хьа са 1ехадергдолаш а дац тхо. Юстара бола безами шун дага йола уйлеи хьоца лелае дага хьона а ма дохалда, хьоца лелае дага тхона а ма дохалда. Х1ама т1ехболча безамца хила деза вай т1ехболча безамца хилча, ингале оаркхилгача чу улла улхий модз мо безаме йоаккхаргъя вай в1аши мел йоаккха ха..."
Балхацара эздел - из фу эздел да ала тарлу, балхацара дар, из да. Балха вахача, хьайца болх беча нахаца тарвала хар, 1и мерза хилар. Хьай балха декхар дизза кхоачаш дар. Тийша болх боацаш болх ц1ена, дика хьабар. 1айха кхоачаш бергба аьнна болх бизза кхоачашбар. Белха д1аяхийта хьаенна материал лораяр, лочкъа ца яр, къайлаг1а ца йохкар хьайна пайда эца. Цемент яр, кирпишк яр дог1а к1ала ца йоахийташ лораяр. Хье болх баь ваьлча хоза ловца баккхар, балха воаллаш къаьдвелча эг1аз ца ахар, сардамаш ца дахар, хьайна улув боахкачар дер хьадар, болх беш воалчоа б1ара хьежаш 1охайна ца ваг1ар, хьай дакъа хьалаьца хьайна могар хьа дар. Из дакх-а балха эздел.
Дешарцара эздел
Дика дешар, шийна наха т1ехьаг1а накъа даргдолаш ше деша дешар, ший дешарца, шийна ший мехка пайдане хилар, из да дешара эздел. Ший хьаькъал наха, зене зуламе ца хилийтар. Ше дийша ва яхаш, уйла сом ца ялар, кура ца валар. Х1анз дийша ваьннав со аьнна ца дешаш ца сацар. Даиман дешаш хилар, шийна цаховр 1омаде г1ертар. Бусалба а, дунен а дешар деша г1ертар. Из да дешара эздел.
КхалнахацаРА эздел
Хьай нана, наьна йиша, даь йиша 1айха лоарх1аш мо массе бола кхалнах лархьар. Моллаг1ча къаман кхалсаг яле а цун сий дар вай декхар наьнаца, йи1ийца, несийца, ший никъ лела бар эздел доаца, ийрча г1улакх хьайгара б1арга ца дейтар царна. Безаш, хьесташ, боча лела бар. Уж болча эздий доаца дош ца оалаш, мотт хоза бувцар.
Совг1аташца хьаста езар хьастар, ала дезача царга к1аьда дош алар, вай декхар да. Хатта дезачунга х1ама хаттар царна дика хетаргдолаш массе йолча кхалсагаца, к1аьда-мерза хилар вай декхар да. Вай кхуврч шел ца болийташ хьа боаг1а уж массехана. Ноаной, йижарий, мехкарий истий вай вахар мерздаь, хоздаь вайца бахаш ба уж. Г1айг1а, бала, хало - отто, дегай г1озал, вайца екъаш хьабоаг1а уж. Вай къаман эздий, турпала кхалнах уж хинна бецаре, вай хургдацар, дунен сердал гогъяцар, из ха деза вайна массанена а. Цар 1омадаьд вайна дерриге а. Эздел, г1улакх, эхь, сабар, яхь, мотт, деррига царгара 1омадаьд вай, из диц де оамал бац вай. Вай б1аргий са санна боча лелабе беза вай дунен чу мел бола кхалнах. Уж ца хуле цхьаккха хургдац. Й1овхал, сердал, безам, дезал, кхуврч, деррига доацаш хургда. Кхалсага сийдеш вай хуле, вай къаман сий лакха латтаргда. Хала хете а вайна юкъе цар сий ца дераш болаш ба. Моллаг1а йо1 хозъелча, вахе дат1а а кхийте йодайий, ший цунца дийца-аьнна х1ама деце а, ше цунна ца везаше, раьза е г1ерташ ший хур деш хул цхьабараш. Эздел, г1улакх долча з1амсаго из дергдац. Денал долчо наьха кхалсаг а ший йиша санна лелаергъя, шинна даь чам болаш гаргало а хургья цунах. Далла хоастам ба 1овдала бараш вайна юкъе кезигах болаш. Дала аьнна дале уж а кхетаргба, Дала хьаькъал денна, нийсача новкъа боахалба уж!
Нийсархошцара
эздел
Хьай ханнарачунца а леладе деза эздел. Хье волча веча веза хьаьша ваь ларх1а веза. Хьайгара г1о дезалга хайча оарцаг1а вала веза. Дика, во цунга деча ваха веза. Деха веча дала деза, хаьттача хьайна ховр ала деза. 1уйре дика, сайре дика ювца еза. Хьайла эсалаг1а, 1овдалаха ца хеташ хьайна нийсса ларх1а веза, хьай нийсархо. Наха юкъе дакъа долаш, д1ахьош хила веза. Хьо доле а бакълуш хила. Харцвар 1ото1оваь, бакълур хьаллаца веза хьайна зе хуле а. Эздел, г1улакх леладе, массанеца цхьатарра. Хьай сий ду 1а наьха сий дой. Эздел леладаьд аьнна к1алвуссаргвац хьо.
Шун т1ара эздел
"Шуно вовзийт эзделаца вар, эздел доацар» яхад вай даьша. Х1ама даа 1оховча хана бисмал а цадаккхар. Кулгаш дила ц1ена хилар. Х1ама юаш дукха ца яар, хьаэцар 1оюллар, сабарца йийллар, дуккха х1ама багаа елла дукха мочкхалаш ца дахар, массарел т1ехьа висса нах хьайга хьежа ца бар, е массарел хьалхаг1а йиа а ваьнна нах хьайна б1ара ца хьежабар. 1охар, хьалг1аттар а эздий хилар. Х1ама йиа ваьлча алхьам дешар, г1улакх деш лаьттачоа хоза баркал алар, фусам даьшта, барт, безам, беркат Даьлагара дехар.
Къамаьл дара эздел
Къамаьл деча хана хье ала воаллар лоацца д1аала хар. Мотт к1аьда, мерза бувцар. Хьайга хоатте хьайна ховр, хетар д1аалар. Хьайга ца доаг1а къамаьл ца дар. Дукха лувш хье наха сов ца валийтар, хьайна дайна дале а наьха г1алаташ ца дувцар. Довна юкъе воде, тоам, машар бувцар. Маслахьат хургдола оаг1ув лахар. Миччахьа воде а хьай метта доал дар. Ала дезача дош алар. Сацавезача соцавалехьа саца хар, кулгаша 1ойилла шахьар, метта йоагаю. Туро, тепчо ца1 вийнав, метто ийс вийнав оал г1алг1аша. Мотт доал де дезаш х1ама я. Метта доал де хар хьаькъал да. Модз санна мерза ба мотт. Сим мо къаьхьа ба мотт. Ше лебарга хьежжа Мулакх де отт. Доал делаш метта. Чов хургъйоацаш керта мерза хилийта оала дош, к1аьда хилийта бувца мотт. Эггара дукхаг1а къинош дер мотт ба метта доал ца дер халача оттаргва, метто сага сибат хувц, ийрча ваьккхе доаду куц. Доал делаш метта.
Гаргалон эздел
Гаргало ларх1ар. Гаргарча сага дика, во хьаллацар. Дикан т1а, вон т1а вахар, хьайгара доаг1а дакъа хьалацар. Йоаг1аш, йодаш моттигяле из санна г1адваха дог делаш хилар. Дала деза хьоалчаг1 далар. Ахча, рузкъа дезаш вале цун из д1адалар. Водаш, воаг1аш нийсвелча цунга к1аьда мерза, дахар денар хаттар. Хьайна бехке кхалсаг нийслой кара кхайде ахча далар, ахча д1а ца эце, тормига чу йолла берашта яа, мала хьама эцар, машена т1а 1от1ахоаяь ц1айигар вай декхар да. Нахаца довна ваха вале гаргара саг, сихха оарцаг1а вала веза цунга хьаллаца, ма хулла сихаг1а дов к1оарг долале машар бе хьажа веза, из бехке воацаш цунга г1елал яхье, харцо ювцачоа д1ахайта деза из цхаь воацилга, харцо чакхяргъйоацилга. Вала ца везар венна из воалле хаттар дена, д1аотта веза цунца бала бекъа ше цхьаь воацилга цунна ховргдолаш, хьайна из новкъа долга д1ахайта деза. Хаьде д1айоал лела ца ю гаргалол. Ший дас лелаяь гаргалол лелаеш хила веза во1. Хьо волча саг хьаваг1 ац хьо д1а ца воде. Къамашца тарлуш хьабаьхкаб вай дай шоаш мел бах. Гоннахьа дахача къамашта юкъе дукха хиннаб г1алг1ай доттаг1ий, эрсий, х1ирий, г1аьбартой, селий, викалаш хиннаб г1алг1ай доттаг1ий болаш нохчий бувца мича беза, уж вай ворх1е даь хана денз хьа вай вежарий а болаш хьабоаг1а вайца машаре бахаш. Хало, атто, къел, моцал екъаш. Вайна эшшача метте оарцаг1а болаш. Теш со дуне мел латт из иштта хург хиларах. Цхьанна къаманга во ма доаг1алда саг оарцаг1авала везаш. Дала ма дахьалда саг пхьа хьаьрча, кхыча къаман ший доттаг1 волча ший дезал а шийца д1аводаш хиннав саг. Вокхо д1ат1аийце шийна мога г1о - новкъостал а деш хиннад. Цун масалаш да. Вай долча хьаиха вай бераш д1аиха а дукхха моттигаш а я. Эрсаш цунах куначество оалаш хиннад. Кхыча къамаг1а вола ший доттаг1 лоравеш боча лелавеш хиннав г1алг1аша. Ший ц1а, ший боахам, цунца бекъаш а хиннаб. Из леча леш а хиннав цунна га даьккха. Иштта эздел, г1улакх, денал долаш хьабаьхкаб вай дай шоаш мел бах. Доттаг1цара эздел. Шой са санна боча долаш леладаьд г1алг1аша. Хало, Г1айг1а, бала т1абарах д1а ца кхоссаш цар массехана лорабаьб, лелабаьб шой доттаг1ий. Боахам, доахан кходаьдац царна эшаш хилча. Вала везе кийча хиннав доттаг1чунна г1улакха, шой нанас ваь вошо мо, дукха везаш лелаваьв шой доттаг1а. Доттаг1чоа кходаь х1ама леладаьдац г1алг1ачо. Дунен чу ц1и хеза да вай къам тешаме да яхаш. Вай къаман дуккха а хиннаб доттаг1ал леладе ховш, денал дола къонахий. Т1ем т1а чов хинна 1овежар, ше лергвале цига ца уллийташ ара воаккхаш хиннав г1алг1ачо, моллаг1ча къаман из саг вале а, цун массалаш дукха долаш да, т1ом баьчарна из ховш а да. Вайна Дала ма эшаволва дика доттаг1, моллаг1ча къаман вале а! Доттаг1ал, машар, безам масседолча къаман а беза. Дуненчу даим машар хилба. Барт, вошал, доттаг1ал ч1оаг1лулда х1ара денна. Дуне мел латт, вахар тоалуш, хозлуш дахалда вай.
Берашцара эздел
Вай массане а сил дукхаг1а безаш кхебу вай дезал. Уж дика кхебар вай массане а декхар да. Наха зене, зуламе хургбоацаш. Ламаз, марха, долаш Даьлах тешаш, кхерам болаш, имане болаш хьалкхебар вай декхар да. Царна x1apa денна дика хьехар деш, воашкара дика г1улакхаш б1арга дайташ, царна масал хургдолаш леладе деза вай мел леладер, дика хила деза вай мел дар. Берашта хайта деза шоаш молашба, шоаш мичара хьабаьннаб, шой тейпа, къам малаг1 да ховргдолаш, кхыча къамашта баха лела ховргдолаш, массанеца тарбала, доттаг1ал леладе ховргдолаш. Дешар дешийта деза, хьаькъал долаш уж хургболаш. Эхь, эздел, г1улакх хьехаш дика, во къоастаде ховргдолаш. Шой Даьхе езаргъйоалаш, Даьхен 1алам бона леладергдолаш. Дас, нанас яхар дергдолаш, щоаш къабелча шоаш кхоабаргболаш, шоашца дика хургболаш, нахаца 1и мерза хургболаш. Кхы а дуккха да берашта хьалхадаха дезаш. Берашца мотт хоза мерза бувца беза, хьехар деча хана, чувха а ца беш, хьай ма хулла хьесташ дайта деза берашка хьадайта х1ама.
Къоаношцара эздел
Воаккха саг моллаг1а вале а, моллаг1а къаман вале а, з1амаг1чо ларх1а веза. Воаккхача сага сий де деза, цунна фу эш, фу деза хьажа веза из кхоачашде деза. Водаш, воаг1аш хьайна къоано нийсвелча, 1уйре дика ювца, сайре дика ювца хьайгара молаг1а г1о - новкъостал деза аьле хатта цунна дезар, эшар, кхоачашде хьажа, вига веззача д1авига, кхыча юртара вале хье волча чу вига даа, мала дале кхаба, ламаз дайта, сала1ийта, т1аккха ц1а а виге хьа вола. Къоано волча 1о ма ха, дар-доацар дувцаш мотт дукха ма лебе, вела ма вела, керта т1а кий йоацаш б1арга ма вайта, ц1ог1а хьекхаш къамаьл ма де, цунна хозаргдолаш. Цо фуннаг1а хьайга оале а юха духьала йист хиле юхь ма йоагае. Хьайна ца ховр, хье шек вар, цунга хатта, цо жоп лургда хьона шийна ховчох, из хьол дукхаг1а ваьхав, цунна дукхаг1а дайнад х1ама б1арга, из хьол дукхаг1а лаьттав халонашта духьала. Цо хьо моргаш дукха кхебаьб хьехар деш. Ший хьехамца харц ваьннар, нийсача новкъа ваьккхав. Къоаной боацаш ма дуссалда вай, г1ийла бой мо укх лаьтта даха "маг1а баьрче къоано а, ц1ен юкъе ага а ма эшалда вайна" яхад вай даьша.
Юкъара эздел оал массаволча сага леладе дезачох. Да, нана ларх1ар, вахар, вар, гаргалол лелаяр, доттаг1 ларх1ар, воаккхаг1чун сий дар, з1амаг1чох къахетар, кхалсагаца эздел леладар, ноанахой ларх1ар, даьхой ларх1ар, лоалахошца, юртахошца, мехкахошца леладе деза эздел, саг йоаг1аш, йодаш, леладе деза эздел, уст - ц1ай ларх1ар, дохкача, эцача леладе дезар. Довхочунца леладе деза эздел, балха, така, ара, ц1аг1а, хьоашалг1а, уст-ц1аьшка, ноанахошка, лоалахошка, хьунаг1а, x1apa, мангала гота.леладе деза эздел. Сесагаца, дезалца леладу эздел, х1анз мел дийцар къаман юкъе лелаш дола эздел да. Массане а леладе дезаш да.
Несий эздел
Нус хила еза ший маьрц1ай лерх1ам болаш. Маьрда, маьрнана, маьрвоша, маьрйиша, маьрвеший къонгаш, маьрноанахой, цун тайпан нах. Нус хила еза чувена саг везаш, елаенна безаме, тух сискал кхо ца деш. Маьра да волча 1а ца ховш, мотт ца боасташ цо ше бастийталца, баьстачул т1ехьаг1а дукха ца лувш ший метта доалдеш. Ала, дита дезар ховш. Ше оала дош, к1аьда, мерза оалаш. шийга иистхилча эхь хеташ ц1ий луш. Иштта маьрнанаца, маьрвешийца, маьрйишийца хьакхашта ца йоалаш ший мотт лорабеш. Массарел хьалхаг1а хьалг1отташ, массарел т1ехьаг1а южаш, ц1аг1а коа - карта кулг д1акхоачаш. Ше д1атоха кулг ц1ена тохаш. Массанеца елаенна ше езаргйолаш. 31амига бер мара деце, маьрц1ешкахьара мел вар лоарх1аш. Ший оамалца, ший меттаца нах в1ашкаувзаш, наха тоам бар дувцаш, хьанга фу дувца деза ховш, массанена товр де ховш. Дикал яккха хала дале а, маьрц1аша зувш, цун дикал вол. Дика нус маьрц1аьшта дукха езаш хул.
Таьзета леладу
эздел
Кодам эзделца бувца беза, сагага кхаьча бала хьайна новкъа болга хайташ хила еза из бувца оаз. Кодаме вела йиш яц. Ца доаг1а къамаьл де йиш яц. Кодаме нахаца ду1а деш венначоа къахетам бехаш, Даьлага кхайка веза, дакъа ламаз де деза, мух бе беза. Саг д1аволла кашамашка ваха веза. Цига де деза декхараш кхоачашде деза. Фусам даьна хьайгара г1о - новкъостал эший хьажа веза, хье чу вахалехьа.
Барзкъан эздел
Хьайга товш доаца барзкъа т1а ца дувхар. Кога з1амига маьчи т1а ца ювхар, геттара готта хачи, т1а ца ювхар. Хьай къаман доаца, хьа къамо т1а ца дувха барзкъа т1а ца дувхар. Хьай дег1а маьженаш б1арга гургйола лоаца барзкъа ца дувхар. Наьха доаца барзкъа т1адийха кечлац 1овдал вар мара.
Моаршал хаттара
эздел
Сагага моаршал хоатташ хатта деза, велавенна хозача, мерзача оазаца, хье г1адвахалга сага д1аховргдолаш. Хьо волча варах саг дехке варгвоацаш, ц1аькха а юха ва безам хургболаш. Хьо эздий саг волга цунна ховргдолаш. Вай даьша моаршал, денал эздий хоатташ хиннад. Ц1аг1а мелволчун, юрта мел волчун могашал хаьттачул т1ехьаг1а, коара хьайбай хьал хоатташ хиннад, хаоттам хоатташ хиннаб. К1а, борц, мишта хиннаб хоатташ хиннад, жа, доахан дийба дий хоатташ хиннад.
Лоалахошцара эздел
Лоалахошца тар вала веза. Хьайгара дийхар, дала йиш яр д1адала деза. Хьайна эшар хьадеха деза. Дика, во деча царца хила веза. Д1ачу, хьачу хила веза. Хала дале цхьа долча х1амашта са тоха деза. 1айха оалар хоза ала деза, лоалахо кхетаргволаш. Пайдане доацар ца дувцаш, г1алаташ а ца лехаш ваха веза, эздел, г1улакх лела деш. Лоалахо хьона бехке ва, къемат дийнахьа хоат йоах хьай лоалахошца мишта хиннав хьо аьле. Дала сабар, сатем лулба вайна лоалахошца тар дала ха.
Ший дег1ацара эздел
Эздел долча саго хьунаг1а ше цхьаь вале а дергдац, сагага товш доаца ийрча х1ама. Ший дег1а маьженаш лораергъя во х1ама ца дейташ. Кулгашка дика г1улакхаш дейтаргда ший сий дергдолаш. Когашка барал дайтад дикача новкъа, б1аргаш лекхаргдац лекха ца дезача. Б1ехача уйлашка бех дайтаргдац ший дог. Даьлацара безам сов боахаргба ший дег чу, ц1ена 1амал еш, ший мотт лорабергба г1ийбатах. Из да сага ший дег1ацара эздел.
Хьайбашцара эздел
Хьайбашцара эздел лела дар да царга ханнахьа хьажар, даа х1ама далар, хий моладар, ц1ендар, царна етташ, 1етташ, царца къиза ца хилар, ханнахьа д1алахкар, ханнахьа духьала ваха чу доаладар. Царна сардамаш ца дахар уж чу дахка т1ехьа диссача. Царца къахетаме хилар. Декхар да оакхарий а доаца деш лорадар.
1аламацара эздел
Хьунаг1а гаьнаш харцахьа, бакъахьа хеда ца яр. Йоаг1ача, ца йоаг1ача ц1ераш ца еттар. Хьасташ б1ех ца дар, царчура хий даим ц1ена хургдолаш царна доал дар. Вай даха юрташка нувхаш 1оца кхувсаш ц1ена лела яр вай декхар да. Вай наькъаш тоадар. Г1алг1айчен хоза 1алам толха ца деш вай т1ехьенна дитар, вай массане декхар да. Вай даьша вайна дитад ер толха ца деш тахан вайна гучча тейпара хоза долаш. Хьара саго цхьаццача вай д1айог1е кхы а хозаг1а хургба вай мохк. Вай хоза 1алам лорадар вай массене декхар да.
